Terug naar Nieuw-Zeeland (4): De bomen, de hemel, de aarde en de oceaan

bron: http://www.auahikore.org.nz/resources/download

In vele culturen -en de traditionele Maori cultuur vormt daar geen uitzondering op- gelooft men dat alles in de wereld met elkaar verbonden is. Deze hele connectie wordt in de Maori uitgelegd in tatai (genealogie) en korero (verhalen), of de whakapapa. 

Aan de hand van whakapapa leggen oude mensen aan kinderen uit hoe alles met elkaar verbonden is, zodat het kind later haar of zijn weg en haar of zijn plaats in het woud of de wereld kan vinden. 

Familie komt ook voor in de mythologie van de Maori. In hun scheppingsverhaal kwamen Moeder Aarde en Vader Hemel samen en kregen zeventig kinderen, die elks een god van een bepaald domein van de natuurlijke wereld werd. De hele natuur, de hele kosmos, is dus een bonte familie. 

Bomen als verbinding tussen aarde en hemel
Whakapa legt de connectie tussen de mens en de rest van de natuurlijke wereld uit. Vele verhalen -of korero- zijn mythen, maar hebben ook een praktische kant, want de whakapapa geeft aan verdwaalde meisjes zoals ik destijds alle kennis over de natuur, en hoe ze het kunnen gebruiken, zowel spiritueel als fysisch. 
De bomen, de lucht en de sterren, de bergen, en veel meer, zijn de ultieme leerkrachten over het leven. Biologie is meer dan een encyclopedie van plantennamen, maar bevat filosofische lessen. Zelfs de Oud- Grieken wisten dit. Biologie komt van bios en logos, wat wijsheid van het leven betekent.
De allereerste les wordt gegeven door Tane, de voorvader van de bomen, en de schepper van de mensheid. In den beginne scheidde hij Moeder Aarde van de Hemel waardoor hij licht in de wereld bracht. Hij is daardoor de inspiratie voor vele Maori. Hij is een model voor mannelijkheid en actie in de wereld. De bomen werden gezien als de pilaren tussen deze twee realiteiten, met hun hoofd in de wolken en hun voeten diep geworteld in de aarde.

Met het hoofd in de wolken
Het menselijk leven en de kennis zouden hun oorsprong kennen in de realiteit van Ranginui, of Vader Hemel. Volgens de traditie klom Tane in een citadel in de hoogste van de twaalf hemelen. Hij vond daar drie emmers van kennis, die van kennis, die van het onbekende, en die van kennis die mensen nog steeds zoeken. 
Naast deze goddelijke levenskracht verkreeg hij ook het menselijke aspect, en beide krachten plantte hij in Hineahuone, de eerste vrouw. Zij gaf geboorte aan de mens, die een menselijke en spirituele natuur heeft.

Een andere bewoner van de hemel is de maan, dat geassocieerd wordt met de vrouwen en de menstruele cyclus. De Maori zagen ook de cyclus van de maan als het opnemen en het sluiten van een poort waarlangs geesten vertrokken naar de oorsprong van het leven.
De Maori observeerden de sterrenhemels, omdat ze aan de hand van de sterren de tijd en de seizoenen berekenden. Daarnaast navigeerden ze de oceaan aan de hand van de sterren. Ook geloofden ze da de sterren de zielen van hun gestorven voorouders huisden. Tijdens nieuwjaar -of Matariki- dachten ze aan hun gestorven voorouders en maakten vliegers en lieten deze gaan zodat ze de sterren kunnen raken. 

Geworteld in de aarde
Aan de andere kant van de bomen heb je Moeder Aarde. Zij is het land, of de moeder die aan alle dingen op aarde geboorte geeft. Ze wordt gezien als de geboorteplaats van alle dingen en als de plaats naar waar alles terugkeert.
Volgens enkele scheppingsverhalen verscheen Moeder Aarde vanonder het water. Daarna gaf zij geboorte aan al het leven en voedt hen. Mensen worden geboren in de baarmoeder van Moeder Aarde, en keren daar terug na de dood. Zoals de wereld geboren is uit Moeder Aarde, zo worden kinderen geboren uit vrouwen. Het Maori woord voor land, whenua, betekent ook placenta. 
Dus al het leven is geboren uit de zee. De landen boven water zijn als placentaʼs.

De zee als oorsprong
De wereld is onstabiel aangezien het vooral uit de oceaan bestaat. De Maori en andere Polyneisische volkeren zijn eilandbewoners, en daarom neemt de oceaan een grote rol in hun wereldbeeld. In sommige tradities worden de diepten van de oceaan gezien als de oorsprong en de bron van het leven. Zelfs de aarde komt uit de oceaan, en keert terug naar de oceaan. Geologen en geografen zouden dit subductie noemen, maar de Maori zien het als geboorte en creatie.

De zoektocht van een persoon naar zichzelf, zijn waarden en principes wordt door de maori vergeleken met een kano reis op zoek naar land.

De oceaan is ook de scheiding tussen de fysische wereld en Hawaiiki. De Maori geloven dat ze afstammen van Kupe, een van de grootste ontdekkingsreizigers aller tijden. Hij kwam van Hawaiiki, het land van de voorouders, van de maori, van waar alle geesten komen, en naar waar ze ook terugkeren. 

Zelf stond ik enkele jaren geleden staarde ik op Cape Reinga naar de speciale stroming waar de Tasmaanse Zee en de Stille Oceaan elkaar ontmoeten. De Maori beschouwen de Tasmaanse Zee als mannelijk en de Oceaan als vrouwelijk. Daar waar liefde is, daar is leven, maar ook dood. De doden rezen over het land naar Cape Reinga en daalden via een pohutukawa boom naar de onderwereld af... terug naar Hawaiki, de oorsprong van de Maori. 

Deze mythologie komt ook terug voor in de prachtige film "Whale Rider" van Niki Caro, dat ik in een volgende blog zal belichten. Ik heb het in Nieuw-Zeeland voor de eerste keer gezien, en vandaag een tweede keer gezien, en ben nog steeds vertederd door dit sprookje over een Maori meisje en haar grootvader.