Since this year I follow a course “ecological philosophy and politics” given by professors, phd and doctors in philosophy, politics… Last weekend was an introduction weekend. In 6 hours a professor gave a whole lecture about the “history of ecological crisis and ecological consciousness”. He started in the end of the 18th century, with the work and theory from Malthus. He gave a whole list of books in chronological order. Philosophers, politicians, biologists, geologists… they all wrote about the crisis. The professor made a difference in 3 different kinds of crisis:
nature crisis: crisis about the end of all the wild nature (the degradation of rain forests, the pollution of rivers…)
environmental crisis: crisis about the destruction of the environment in which we, humans, live (the global warming
culture crisis: crisis about our society, people who write about this, write about the bad consequences of capitalism, consumption society…
In the 19th century most books were about the nature crisis. Thoreau, Darwin, Marsh , the foundation of first national park in the world (Yellowstone NP , the political discussions between John Muir an the preservationists and Pinchot and the conservationists in USA…
In the beginning of the 20th century we saw more critics about the culture, especially in Germany. You found back some avant garde hippie culture . Authors like Klages, Spengler… write in a very impressive dramatic retorica about how the people “poison the earth”. Unfortunately, it was also the period of the “brown” politics of the nazi’s who used a lot of ”green” elements in their campaign. Since 1945 we’ve the first nuclear explosions which creates a fear which people did not feel before. This fear for the invisible, for the destructing… made people more aware what we do with our environment. After Rachel Carson published “Silent Spring” about the bad consequences of the use of pesticides in 1962 (a lot of them were banned after this book) the fear was even bigger. It was not just preserving the beauty, but also saving the earth, and more important our health.
And then the professor said: “and here we’ve a book by… it’s surprising for me to see them here… because they never did so much research about ecology, the ecological crisis… while you would think they are the perfect science to study it. But here it is… a book published by geographers about the ecological problems.” He showed the book “Man’s Role in changing the face of earth” published in 1956. The professor said that this book is very describing and coming with facts. He added that -in fact- the most interesting books about ecological crisis come from geographers in the last years.
So, during the break, I asked him frankly about the role of geography in this whole discours about ecological crisis. He did not know, because he did not know so much about geography, but also did not know why geographers are not so concerned about ecological crisis as other scientists, engineers… and are not so present in the whole discussion about ecological crisis -if it exists or not, and so yes, what can we do about it?
I recognised a lot of books in his whole history class, like Maltus, the rapport of the Club of Rome in 1972, Jared Diamond… which were all named in my base course of geography in my first bachelor year. We also learn -in our study- to think about all the systems and the interconnection, and avoid problems instead of fixing problems. But still … we avoid the word ecology.
So… now I ask the question to many geography students of EGEA: should geographers make opinions in the whole debate of ecological crisis and ecological consciousness?
source: http://imgur.com/pXpflqE This picture is shared in a first reaction.
One of the next blogs will be a compilation of the reaction of geography students in whole Europe.
Last summer, when I was in Valencia, a friend showed me an article called "Will We All Be Eating Insects in 50 Years", which explains the benefits for our health and nature if we would eat more and more insects instead of meat. Even the United Nations is doing research to promote this food in the West. In countries in Africa, Asia and Latin-America, insects belong to the diet of many people. So... why not in the West? The idea to change the world by promoting insects as food in Europe started to grow, because it fits my values of health, economics and care. Some weeks later I talked with a friend from Switzerland who studies agriculture about this. He told me you cannot sell insects in Switzerland, but his friends are designing "boxes which allow you to cultivate your own insects" to bypass the law. My brother and I talked also some days ago about having an insect farm, and two days ago my brother came home and asked me I am ready for a culinar experiment. I thought that he was going to make pancakes with bacon or something, but then he showed me a package of “Nuggets made with Buffallo Worms.” .
Insect Nuggets
Immediately I said yes. I was surprised that you could buy this in a supermarket in Vorselaar, which is Almost in the Middle of Nowhere in Flanders, so I asked my friend Google since when you can buy insect food in Belgium.
I read that it's legal in Belgium. Sometimes I really love my country for it's open mind :)
Entomophagy, or the eating of bugs, is widely regarded as one of the most promising solutions to increasing environmental pressure, worldwide food insecurity and the rising cost of animal protein. Edible insects, which require minimal space to breed and produce no greenhouse gases, are 40 to 70% protein. (Corn, in comparison, is only 10%.)While the EU is yet to come out with a clear position on eating insects, Belgium has taken the lead and legalised its own list of 10, making it the first European country where the consumption of insects is officially allowed.
In fact, I did not miss out. The products of Damhert, a Belgian company that like the animal Damhert (English: Fallow Deer) selects his food consciously, put these products in the end of October in the market -which is now. In the last 30 years they produced gluten free, sugar free, vegetarian... products and now they want to take the lead in insect based foods.
Benefits of insect food
So why should I eat insects? I made a selection of interesting video's:
If you have more time, watch this video from BBC about the entomophagy in Thailand and Cambodja: You learn there that poverty forces young kids to catch and eat tarantula's (and it's even healthy), or see the BBC-crew attacked by red ants, before they eat the eggs.
Hashtag #Insectfood
I took an instagram picture from the package and shared it with explanation on my facebook, not to show off, but to see the reactions, while waiting for my brother preparing this for dinner.
Besides the many likes, I've got interesting remarks from (Facebook) friends of whole Europe.
Let share some of them and add some intercultural theme.
* The student restaurant in Brussels is serving this on thursdays two weeks ago they also served worm-burgers, njamie ! (Belgian friend)
* They are great. We tried it already (Belgian friend 2).
* Well, that is a very open-minded thinking... I guess (Romanian friend)
* The worm burgers are great too btw (Belgian friend 2 again)
* o_o you live and learn... (Finnish friend)
* The "go green" label is doubtful, however, enjoy your meal! (German friend)
* Was it worms or insects?(German friend)
I googled worms and insects are not the same, but they are both invertebrates which are animals that does not have a vertebral column. I learnt something new today.
And then remarks that makes us think about food even more...
A girl from Poland was more critical:
Don't want to ruin your appetite but what exactly can be tasty about the highly processed fast food that is just heated up in a microwave or deep-oil-fried?
I answered with:
I really like your remark . To get reactions, especially critically, I posted this picture. Food is one of our biggest needs, and a lot of people do not think critically about it. We do not think if it's healthy for us, or what's their ecological footprint (I've to admit I still buy food coming from other sides of the world and it makes me ashamed, because I am conscious about all the damage this globalisation of goods does to the environment)... and I've to admit that this is not the best food I ever had, and I agree that it would be more healthy, better for the environment (and I can give more benefits) if we would eat fresh vegetables, fruits, eggs... from our own garden, local organic farm.... but I like these kind of "inventions" like "worm nuggets" which makes the step easier and more accessible for a lot of people to try this. Probably the way how it's processed can be improved, but it's good to show people "look we can eat different", "look we can live in a different world"
Another guy from Germany remarked:
I've been a vegetarian for several years now and I'm aware that it is certainly also not the best way in terms of sustainability and ecological footprint, in particular when it comes to meat replacement products, much like the one you've tried here, but based on soy (protein).While I salute your approach of thinking outside the box to raise awareness, I don't think I'm personally ready for this particular innovation just yet. Gladly though, I don't need to think too much about it as I've just classified worms and insects as "animals", therefore I simply can't eat them anyway. If I am made aware of it, I'd always prefer to buy locally grown organic products, but I also still shop too often just for convenience. One problem is that we as consumers expect every product to be available at any time, the only notable part-exceptions that come to my mind now would be strawberries and asparagus.
The Polish girl reacted:
actually Wendy, I disagree. Showing people such a food motivates them to experiment with things they don't know. If they like it, or at least don't hate it, they make a step further, namely rather buy food from the other part of the world than get seasonal food from the local producer. Insecta Nuggets seems rather a promotion of exotic food to me- I can't see a big label 'local product' and the first place of origin that comes to peoples' minds when they see insects/worms being a meal is most likely somewhere in Asia, well definitely not Belgium
I have to remark that Damhert tries to promote "healthy" food, and not really exotic food. They make products that also can be produced here. Anti-imperialism-movement of the Insects
As a Belgian friend remarked, to who my brother showed the package the next day, "in fact it would be easy if we eat insects. Just do not clean the spider webs and cultivate the insects from there."
You can cultivate insects everywhere. I do not encourage exporting insects from other countries, but exporting the idea, the mindset...
My biggest fear for entomophagy is that this will become another globalised business, still having a big ecological impact, because "cheaper insects and worms" will be imported from "cheap labour countries". Still... I hope it would be so cheap to make insects everywhere, it's not necessary to import them. Insects can connect us again with local economies. Hopefully more economies will become more local, because I believe in globalisation or mobility of ideas and people, but not in international trade or mobility of goods.
Why do we not east insects in the West?
The Westerners took over almost whole the world and saw themselves better than whole the world for many centuries. They did not eat insects, because they associated it with indigenous people, with "savages", but maybe it's time that we go off our throne and embrace the idea of eating insects, instead of worrying about the increasing meat consumption in other countries. How often don't you read in the news that the meat consumption in China for example grew from 20kg/year/person increased in the last years to 50kg/year/person and that we should educate people from other countries to think more critically about their food habits, their consumption habits, their lifestyle? We are afraid for overpopulation (which is not going to happen if you study the graph of the demographic growth), global warmth, deforestry... but still look to the other side of the world for all problems. It's embedded in our system, our patriarchal system, to think in dualities and give the others the fault.
If I have to think in dualities, I would not tell others what to do, but learn from others what we can do.
And how does it taste?
Well, it is not the best thing I ever tasted, but it was not bad either. I did not think about the fact that I was eating worms, but just food... of the future.
Onlangs las ik in mijn favoriete magazine MO* over Elif Shafak. Zij is een van de bekendste vrouwelijke schrijvers uit Turkije. Op haar naam heeft ze meer dan dertien titels. Ze is geboren in Frankrijk, opgegroeid in Istanboel en woont momenteel in London. "In haar verhalen geeft ze een stem aan vrouwen, minderheden, subculturen, immigranten en mondiale zielen. Ze bevecht clichés en taboes, doorbreekt culturele grenzen en heeft een zwak voor geschiedenis, filosofie, cultuur, mystiek en gendergelijkheid." Deze twee zinnen maakten me zeer nieuwsgierig. Ik wil zoals Elif Shafak zijn. Wanneer ik las dat ze ook nog eens gevaccineerd is door de soeficultuur, besloot ik een boek van haar te lezen. Ik koos voor "The Forty Rules of Love", omdat het over de ontmoeting tussen Rumi, de bekendste soefi-dichter en de Shams van Tabriz gaat. Ik las het boek in een ruk uit, en tijdens het lezen besefte ik dat ik niet zoals Elif Shafak wil zijn. Ik wil mezelf zijn. Elif is echter een eco-feminist, een woord dat zelfs een keer in deze novel genoemd wordt. Haar novel gaat niet over een eco-feminist, maar zit vol waarden en idealen van ecofeminisme.
a stone had been burled from out of nowhere into the tranquil pond of her life.
Het verhaal van soefisme ontplooit zich in twee parallelle vertellingen. In de dertiende eeuw hoort een beruchte ronddwalende derwisj met de naam Shams van Tabriz over een geleerde in Konya die een leegte in zijn hart voelt. Shams zoekt een zielgenoot om al zijn kennis, en vooral zijn 40 regels over liefde, met iemand te delen en voelt aan dat deze geleerde de persoon is die hij zoekt: Rumi.
Hun ontmoeting maakt van Rumi een mystieke dichter. In Amerika vandaag valt in de handen van Ella, een ongelukkige Amerikaanse huisvrouw, een nog niet gepubliceerd manuscript van een zekere Aziz, dat over deze ontmoeting tussen Shams en Rumi gaat. Terwijl ze dit boek leest vindt Ella de moed om haar eigen transformatie te ondergaan. In dit boek smelten Oost en West, het verleden en het heden samen in een prachtig boek dat je met een glimlach eindigt.
Reizen verruimt de geest
Elif Shafak heeft zelf een nomadisch leven geleid. Haar liefde voor het nomadisch leven vertaalt zich in haar verhalen en haar personages die ook op reis vertrekken, zoals Ella, of al op reis zijn zoals Shams, en over de wijsheid te vertellen die ze daarbij vergaren. Zelf geloof ik ook dat een ecofeminist de wereld moet intrekken om te beseffen dat we allemaal druppels in een grote oceaan zijn. We zijn verschillend, maar tegelijk dragen we allemaal bij tot een groter geheel. Dat is een ecofeministische visie: liefde voor diversiteit, maar afkeer voor dualiteit.
Dualiteit
Een van de zonen van Rumi ziet de wereld duidelijk in dualisme. Hij ziet Shams en hij ziet Rumi, maar beseft niet dat ze op hun beste zijn als ze samen zijn en niet gescheiden. Shams vertelt hem een verhaal over een scheel kijkende man die van zijn meester een pot moet halen. Hij ziet echter twee potten en keert terug naar zijn meester om te vragen welke pot hij moet nemen. De meester stelt hem voor om een pot te breken en de andere te brengen. De scheel kijkende persoon breekt een pot en ziet dat de andere pot ook gebroken is. Dat is kijken met een bril van dualisme.
De testen van Shams
Shams laat Rumi verschillende testen ondergaan. Hij wil dat hij met mensen van lagere klassen omgaat, zoals prostituees, dronkaards, lepra-patiënten... In ecofeminisme bestaat geen onderscheid tussen klassen. Ecofeminisme gaat tegen patriarchale structuren, tegen denken in termen van ik vs anderen en klassenverschil.
Feminisme
Ella is echt een stereotiep voorbeeld van de ongelukkige huisvrouw in een zogenaamd prachtig leven, prachtig huis en zogezegd perfecte kinderen die allemaal studeren. Dit personage confronteert ons met het beeld van de "perfecte vrouw". Door haar een ander koers te doen inslaan toont Elif dat we niet allemaal moeten eindigen zoals de typische Mad Men Housewife.
Spiegels
Pas wanneer Shams of Aziz uit het leven van respectievelijk Rumi en Ella verdwijnen, kunnen beide personen pas aan de laatste fase van hun transformatie beginnen. Het laatste deel noemt "The Void: the things that are present through their absence" en deze naam symboliseert de functie van Shams en Aziz in de transformatie. Als echte zielsgenoten waren ze een spiegel voor de ziel van Rumi en Ella. Ze zien een waarheid die ze niet eerder hebben aanschouwd. Pas wanneer hun zielsgenoten verdwijnen -zoals vele zielsgenoten doen, omdat het deel is van een zielsgenot zijn- beseffen ze dat ze altijd aan deze waarheid kunnen door in zichzelf te keren en in hun eigen hart te kijken.
Soefisme verschilt niet zo hard van ecofeminisme... lijkt me.
Hier is weer een ander kleine leuke feit over Pakistan, meer bepaald over Hunza, een gebied in het noorden dat door de Himalaya getekend wordt. (1min31)
Wanneer ik voor een maand in Pakistan was, namen mijn gastheren, die ik via couchsurfing had leren kennen, me op twee donderdagavonden mee naar de schrijn van Baba Shaj Jamal in Lahore.
Een van mijn gastheren en ik
Al voor eeuwen verzamelen vele soefi’s, volgers, zakenmannen, studenten zich wekelijks op donderdagavond om naar op het hypnotiserend ritme van de dhol, de traditionele drum, gespeeld door beroemde mensen zoals Pappu Saeen en anderen contact te zoeken met God. In het midden van het plein wervelen de derwisjen en mentaal gehandicapten en schudden met hun hoofd om in een extase te geraken. Niemand anders is toegelaten om de heilige dans te doen. Anderen zoeken dan maar hasj om in hogere sferen te geraken. Hasj is toegelaten in soefisme en is misschien wel voor enkele aanwezigen de reden om elke donderdagavond naar hier af te zakken. Een van mijn vrienden had me op voorhand verteld dat het alleen een drumsessie met hasjrokers is, „maar dat ik voor de ervaring moest gaan”, maar het is veel meer dan dat… In andere takken van de islam wordt dans, muziek en drugs als het allerlaagste beschouwd. Vaak vormen deze duidelijke verschillen de aanleiding voor enkele rellen tussen soefi’s en extreem gelovigen van andere takken met enkele doden tot gevolg. Daarom is er overal beveiliging. In Pakistan en vele andere ontwikkelingslanden zie ik dat vele gebouwen omheind worden door hoge, grijze muren, liefst met prikkeldraad, en ook wanneer ik deze schrijn binnenwandel, langs de politieagenten, lijk ik in een gevangenis te stappen. Een mannengevangenis.
Mensen komen op mijn mannelijk gezelschap af, praten Urdu of Punjabi tegen hen en maken plaats op de eerste rij voor ons. Een van mijn couchsurfing hosts grapt dat ik langer moet blijven zodat ze „de White Woman VIP CARD altijd kunnen gebruiken om de beste plaats te krijgen.” Mensen bieden ons rijst, water, snoep en hasj aan. Toen viel de eerste drumslag. Wij werden gebombardeerd door duizenden snoepjes. De gekte begon. Mannen scandeerden als uit een mond de naam van „Ali”. Ik was vooral onder de indruk van de derwisjen, hun passie voor het Verdere. De mevlevi tollen voordien alleen in mijn oriëntalistische fantasies, maar nu wordt droom werkelijkheid.
derwisj in Lahore (c) Wendy Wuyts
Volgens sommige bronnen stamt de „heilige dans van ellipsen” uit de tijd van Rumi. Rumi was jaren op zoek naar de waarheid en vond deze in zijn dertigen in zijn zielsgenot Shams of Tahmiz. De twee mannen filosofeerden en haalden het beste bij elkaar naar boven… totdat Shams of Tahmiz op een dag verdween. Rumi was gebroken, maar dan besefte hij dat Shams altijd als een spiegel voor hem was. Hij maakte hem compleet omdat hij Rumi in zichzelf liet keren. Zijn passie naar de waarheid dreef hem naar zijn eigen binnenste. Wat in jouw hart is, is overal. Als je woede in je hart voelt, dan zal je woede van anderen ervaren. Wie liefde vindt in zijn hart, krijgt liefde terug. In zijn innerlijke reis ging hij vaak naar de moskee en cirkelde rond de pilaar. De cirkel beweging deed hem denken aan de ellips die de hemellichamen maakte en bracht hem in trance. Hij schreef vele gedichten en vertellingen over het verlangen naar het eeuwige, de reünie met Allah, die je nu moet ervaren, en de verlichting door liefde. Om de waarheid te zien, zoals een soefi-Baba in Rawalpindi me eerder had verteld, moet je echter liefde in jezelf zien en dan kan je alles zien. Ik kreeg een harige bol aangereikt. Mijn opgetrokken wenkbrauwen deed mijn gastvrouw glimlachen. „Het is patisa,” legde ze uit. „Snoep. Het is zeer zoet.”
Een beetje argwanend nam ik een hap. Het was nog niet zo slecht.
“The continent is too large to describe. It is a veritable ocean, a separate planet, a varied, immensely rich cosmos. Only with the greatest simplification, for the sake of convenience, can we say 'Africa'. In reality, except as a geographical appellation, Africa does not exist.”
Een van mijn gastheren en ik in "Ciudad de las Artes y las Ciencias", de meest beroemde toeristische attractie in Valencia. Dit gebouw werd een symbool van corruptie en geldschandalen.
Ik vond deze anekdote op de eerste bladzijde in een boek in Gandia, een stadje nabij Valencia. Het was in het Spaans -niet mijn beste taal-, maar toch begreep ik elke letter. Eerder dan deze anekdote die ik op het internet terug vond, schreef Ryszard in zijn voorwoord dat dit boek niet over Afrika gaat, maar een compilatie is van reisverhalen, van zijn ervaringen en ontmoetingen met mensen die toevallig allemaal op dat stuk planeet wonen, tussen deze grenzen, in deze labels... van Afrika.
Twee dagen eerder was ik in Valencia aangekomen, ook met een koffer vol stereotypen. Ik wist niet zoveel van Valencia, behalve dat er een strand was, een of ander beroemd monument dat een of ander museum voor kunst en wetenschappen was, en dat de paella daar ontstaan was.
Het is heel gemakkelijk om deze stereotypen uit de doos te halen. Ja, ik heb paella gegeten. Mijn gastheer gaf me churros dat ik in mijn chocolade saus moest dopen. Bij de schattige grootouders kreeg ik een glas Horchata, een drank dat uit noten, water en suiker bestaat en op melk lijkt, een typische drank uit Valencia dat ontstaan is toen er veel moslims waren. De grootouders bodem me ook fartons aan, de typische koekjes, op de binnenplaats van hun koddig huisje, waar grote bomma-onderbroeken aan de wasdraad drogen en waar je in de verte duiven hoort kirren. Daar, op de plastieken tuintafel, trof ik dit boek aan en las ik deze tekst.
Ik herken het onmiddellijk.
Ik vind het alsmaar moeilijker om een reisverslag over een land of een stad te maken. Ik wil iets origineels schrijven, zonder in stereotypen te vervallen, maar bestaat deze plek dan wel? Onlangs merkte een kennis op dat in stereotypen een zekere waarheid zit. Zou Valencia bestaan als we alle paella, strand, feestjes, fartons en horchata zouden laten wegvallen.
Misschien moet ik maar het voorbeeld van Ryszard volgen en gewoon een verhaal vertellen over wat mij in Valencia is gebeurd. Terwijl enkele vrienden van een van mijn twee gastheren paella aan het voorbereiden waren in een grote pan, praatten de andere gastheer en ik over reizen. Ik vertelde hem dat ik denk dat ik zo vaak reis, omdat ik op zoek ben naar iets, maar ik weet nog niet wat. Ik ben nog niet helemaal verzadigd met wat ik heb. Er ontbreekt iets. Hij zei dat zijn leven ook rond een zoektocht draait. Zelf speelt hij gitaar.
"Ik zoek het perfecte lied."
Daarom heeft hij een lijst van boeken opgesteld, en pas als hij die allemaal gelezen heeft, weet hij dat hij het perfecte lied zal componeren. Hij weet dat het al over liefde zal gaan.
Toen vatte de tafel vlam waarop ze paella aan het klaarmaken waren...
In april 2014, wanneer de Taliban en de Pakistaanse regering in een soort van vredesonderhandeling zaten, besloot ik tijdens mijn trip in Azië twee oude vrienden van Pakistan in Lahore te bezoeken en de rest van het land te verkennen. Ik had zelfs een biodynamische boerderij nabij Lahore gevonden bij wie ik vrijwilligerswerk kon doen en een soefi muzikant in Rawalpindi (de tweelingstad van Islamabad) bij wie ik kon couchsurfen.
Mijn verhaal in Pakistan begint in het donker. In Karachi. Door een vertraging van vier uur in Kathmandu had ik mijn connectie gemist. Het was zes uur ’s avonds. Buiten was het al donker. Ik passeerde de douane en liet me rondleiden tot bij de infobalie van Pakistani Airlines. Het is niet de eerste keer dat ik mijn „White Woman VIP card” in dit land zou misbruiken. White betekent al iets in dit land, waar nog steeds sporen te vinden zijn van het Britse koloniale bewind, Woman zorgt ervoor dat ze veel respect voor je hebben en je geen kwaad zullen doen -want zij zien de vrouw als een diamant die je moet koesteren, maar vooral ook goed moet beschermen tegen begerige mannen- maar de combinatie van deze twee W-Woorden maakt van jou een prinses, zeker als je alleen reist. Mensen vragen aan mij of ik een actrice, een journalist of een diplomate ben. Waarom anders zou ik hier zijn? En dan nog alleen? Ik moet iemand zeer belangrijk zijn, dachten ze (en deelden ze ook met mij mee). Geen prinses, want dan zou ik een heleboel bodyguards hebben… maar ik moest toch iemand met een belangrijke reden zijn. Ik kon ook uiteraard CIA-agente zijn.
Wanneer ik aan de balie hoorde dat de volgende vlucht pas om 08u ’s ochtends is, kwamen de krokodillentranen op. Ik heb al vaak gereisd en al vaak moeten wachten, zelfs hele nachten, maar ik had in afgelopen dagen, weken, eigenlijk al maanden, al heel wat teleurstelling en verdriet moeten verwerken. Deze angsten, pijn en onzekerheden liet ik op een krakkemikkig stoeltje in de luchthaven op de vrije loop. Soms -en volgens mij overkomt het de beste reiziger- vraag je jezelf af waarom je altijd zoveel onzekerheden en avontuur opzoekt terwijl je beter thuis kan rusten. Waarom put ik me altijd steeds zo uit? Wat drijft me altijd om meer te reizen, meer te ontdekken? Waarom was ik hier? In dit gevaarlijk land? Ik kende niemand in Karachi. Ik wilde verdwijnen in deze oceaan. Dan sloop tussen al die donkere gedachten het besef dat ik in een onbekend land ben … waar je heel snel kan verdwijnen. Die gedachte is weken bij mij gebleven en heeft me later geïnspireerd om aan een nieuw verhaal te beginnen. In dit land achter gordijnen, sluiers en andere maskers kan je heel wat verbergen. Ik nam mijn spullen en slofte naar buiten. Er stonden massa’s mensen… en ze keken allemaal naar mij. Nadat ik mijn euro’s in Pakistaanse rupees gewisseld had en al op een foto met een hele familie had geposeerd, had ik door dat ik de enige blanke persoon ben in deze wijde omtrek. Tot mijn opluchting vond ik een MacDonalds. Gratis wifi! Ik moest mijn gastheer waarschuwen dat ik veertien uur later zou aankomen. Terwijl ik mij over mijn iPod boog, zette een Pakistaanse man zich bij mij. Iets in de dertig, groot, verzorgd gekleed en geschoren. Hij stelde zichzelf voor als een journalist. Hij had juist de massa straatkinderen gefilmd die naar een voetbaltoernooi in het buitenland zouden vertrekken. Hij vroeg wat ik hier in een MacDonalds in Karachi deed en ik legde mijn situatie uit. Hij stelde voor dat hij mij Karachi bij nacht wou tonen. „Er is hier een mooi strand.” Ik wist niet zoveel af van Karachi, maar ik wist dat het niet zo veilig was als Lahore en Islamabad. De sensatiezoeker in mij zei echter „Gaan!” De rationale moederfiguur hield mij tegen en zei dat ik eerst mijn goede vriend in Lahore zou moeten waarschuwen. Ik vroeg of ik zijn gsm mocht lenen, ging buiten zitten en belde mijn vriend op. Wanneer ik zijn stem hoorde, verdwenen alle donkere wolken. Hij liet mij beloven om de nacht in de MacDonald door te brengen. „ Ik heb tien jaar in Karachi gewoond en weet dat enkele buurten zeer gevaarlijk zijn. Er is veel straatcriminaliteit.” Al telefonisch regelde hij met die journalist als tussenpersoon een sim-kaart voor mij zodat ik vanaf nu ook telefonisch bereikbaar ben. In Pakistan kunnen buitenlanders immers geen sim-kaart hebben. Een Pakistani moet immers zijn identiteitsnummer, naam van zijn vader en zijn moeder, geboorteplaats en geboortedatum opgeven. Mijn goede vriend aan de telefoon registreerde op zijn naam een nieuwe telefoonnummer voor mij en liet mij beloven goed op de sim-card te letten „zodat het niet in de verkeerde handen kan vallen.”
Nadat de journalist is vertrokken, begon de lange nacht. Soms was ik in MacDonalds, soms dwaalde ik rond de luchthaven. Mensen staren naar mij, ik zie vrouwen in burka’s, een kindje plaste op de grond vlak aan mijn stoel, om vier uur s’ ochtends, ik staarde jaloers naar de mannen die op de grond sliepen… Wanneer ik echter op de grond wou zitten, kwamen ongeruste politieagenten al vragen of ik ok waren en lieten iemand anders van hun stoel gaan zodat „de witte dame” kon relaxen. Om vijf uur onderrichtte een elf jarig meisje mij in Urdu, de officiële taal van dit land. „Ap kesi ho?” Dat betekent „hoe gaat het met jou?” Om zes uur bood een heel familie mij ijs en chai aan. Chai is de Zuid-Aziatische versie van thee. Ik had het al vaak in Nepal en India gedronken. Het is verslavingwekkend, maar ik vond er niets aan. Pas in Pakistan leerde ik van de speciale smaak van chai houden.
Eindelijk was het tijd om in te checken. Ook al was mijn lichaam moe en lag het plat op een zetel-ik trok me niets meer aan van de starende blikken- toch was mijn geest super enthousiast. Ik zou eindelijk na een jaar met twee goede vrienden herenigd worden, in een van de laatste landen waar ik mezelf ooit verwacht had. In het vliegtuig naast mij verscheen een jonge vrouw die mij pannenkoeken en koffie van MacDonalds aanbood. Ze is jonger dan mij, vertelde over haar gearrangeerd huwelijk met haar neef en Pakistaanse politiek.
Ik kwam als een wrak in de luchthaven van Lahore aan. Terwijl ik (nerveus) op mijn bagage wachtte (en hoopte dat het de reis had overleefd), belde ik de vriend in Lahore als eerste op. „Ik ben hier.” Ik wist dat de andere vriend al buiten in de aankomsthal op mij stond te wachten.
Gisteren nam ik deel aan een discussie over de "betrouwbaarheid" van jouw "talking heads" in jouw documentaire met enkele zeer ervaren producers, monteurs en regisseurs uit Denemarken, USA en België. Een van hen haalde de documentaire "Forbidden Lies" van Anna Broinowski aan. Deze documentaire gaat over de "hoax" van Norma Khouri, een Jordaans-Amerikaanse vrouw die het boek "Forbidden Love" heeft geschreven dat rond de periode van 9/11 (die van New York, niet die van Chili) is gepubliceerd. Het gaat over haar beste vriendin die tijdens een "honor killing" is vermoord, omdat ze een relatie heeft met een christelijke man. Norma schreef het boek om de aandacht van de internationale gemeenschap op "honor killings in the Arab world" te vestigen. Tijdens het maken van de documentaire geraakt de film maker in een heel netwerk van leugens. Norma lijkt de ene leugen over de andere leugen te leggen. In 2004 publiceerde een journalist bewijzen dat haar verhaal helemaal niet zou kloppen. Ook twee vrouwen uit Jordanië, onder wie een journalist die over vrouwenrechten in haar land schrijft, vinden meer dan 70 details in het boek die niet kunnen kloppen. Norma schrijft in haar boek dat de rivier door Amman, de hoofdstad van Jordanië, loopt, wat geografisch helemaal niet waar is. Ook zijn er totaal niet zoveel "honor killings" in Jordanië als Norma beweert. De twee Jordaanse vrouwen voelen zich juist beledigd. Vele vrouwen dragen geen hoofddoek, worden niet begeleid door een mannelijk familielid en kunnen doen wat ze willen doen.
Ook al is het niet in de documentaire "Forbidden Lies" expliciet gezegd, maar de producer die deze documentaire ophaalde zei dat dit een mooi voorbeeld is van oriëntalisme en propaganda voor Westers terrorisme en de oorlog in Irak en Afghanistan. "Aangezien het Westen zoveel stereotypen heeft over de Arabische wereld, kwam dit verhaal geloofwaardig over. Zij gebruikte eigenlijk zelfs stereotypen, omdat ze het kan." Er is zelfs een complottheorie dat zij voor de FBI werkte met als opdracht om via media, een vals verhaal, het beeld van een land te doen kantelen naar een negatief daglicht zodat de hele oorlog in het Oosten meer verantwoord zou lijken.
Het doet me denken aan een opmerking van een kennis uit Iran die in België studeert. Wat haar het meest ergerde, waren Westerse feministen die haar vertelden dat zij en andere vrouwen het de Moslimwereld zouden moeten emanciperen. Gertrude Bell, een Britse schrijfster, wereldreiziger, politica die leefde van 1868 tot 1923, en die meehielp aan de verwestering van het Midden Oosten (we kijken allemaal uit naar de film "Queen of Desert" van Werner Herzog die in 2015 uitkomt), stichtte de Anti-Suffrage League, omdat ze vond dat een vrouw zelf moet kiezen wat ze wil, en dat niemand, ook geen zogenaamde feministen, een vrouw moet vertellen wat ze moet doen, zeker omdat we niet weten. In feite doet Norma wat vele vrouwen uit het Oosten stoort: outsiders die denken dat ze de waarheid weten, maar alleen de stereotypes zien...
Tijdens mijn reizen in Afrika, maar ook in Antwerp, merk ik vaak op dat sommige Afrikaanse mensen littekens op hun gezicht hebben. Ik herinner me dat ik ooit een gesprek had met een Afrikaan dat je bijvoorbeeld Ghanezen kon herkennen aan een soort van driehoek. Ik heb nooit begrepen waarvoor het stond, of waarom het gebeurde, totdat ik vandaag op een artikel over Joana Choumali stootte.
De Afrikaanse fotograaf Joana Choumali maakte een fotoreportage over de "Hââbre", dat in een van de talen van Burkina Faso zowel "schrijven" als "littekens maken" betekent.
Dit was een eeuwenoude traditie was een soort van paspoort, een soort van teken, dat aangaf bij welke stam ze behoorden, en tot welke stam ze niet behoorden. Ze droegen vroeger niet zoveel kledij.
Nu is deze traditie aan het verdwijnen, omdat sommige stammen kledij dragen waarmee ze zich kunnen distantiëren van andere stammen (kledij kan helaas bijdragen tot dualiteit), omwille van de druk van zowel religie of overheid, of ok omdat veel Afrikanen meer en meer voor een stedelijke levensstijl gaan. De laatste generatie delen in de fotoreportage hun mening over Hââbre.
Biodynamische landbouw (ook wel vaak Biologisch-dynamische landbouw genoemd) is gebaseerd op de twaalf lezingen die de Oostenrijkse filosoof en pedagoog Rudolf Steiner over landbouw gegeven heeft. In deze landbouw wordt de kosmos en de natuur geobserveerd, niet om tegen de natuur te werken, maar om samen met de natuur het allerbeste te behalen. De zon zorgt voor smaak en de maan zorgt voor groei. Zij gebruiken ook preparaten van mineralen zoals kwarts die ze in koehoorns in de grond bewaren. Deze preparaten mengen ze in een watervortex waarna ze het over de bodem sproeien. Biodynamisch heeft iets van hekserij. Toch winnen vele biodynamische wijnen heel wat prijzen en zijn er wetenschappelijke onderzoeken dat groenten groter en voedzamer zijn dan hun broertjes in hetzelfde land.
De biodynamische boerderij van Roshni in Lahore
bron: Wendy Wuyts (instagram)
Zelf kwam ik in aanraking met biodynamische landbouw dankzij een artikel in een van mijn favoriete magazines, en voelde me meteen gestimuleerd om hierover meer te weten, zeker omdat ik zelf dankzij mijn nicht (en huisgenote) meer en meer bewust over mijn eten begin te worden. Enkele maanden geleden zocht ik op waar ik meer van zulke boerderijen kon vinden in België, maar de zoekresultaten waren nogal pover. Toen viel mijn blik op de reisgids van Pakistan, mijn volgende reisbestemming, en kreeg ik het idee om te kijken of ik daar geen boerderij kon vinden om meer te leren. Ik vond toen zelfs een mogelijkheid om WWOOFing te gaan doen in de enige biologisch-dynamische boerderij, dat toevallig in Lahore, mijn hoofdbestemming lag. Ik nam contact met de Roshni Associatie. Na wat correspondentie was ik uiteindelijk uitgenodigd om tijdens mijn laatste drie dagen daar te verblijven. Ik zou enkele posters en banners maken voor als ze naar de farmer's market in Lahore zouden gaan om hun organische producten te verkopen. Intussen leerde ik over biodynamische landbouw, de Waldorf school (de enige tot nu toe in Pakistan) en de verbintenis met elkaar en de zon. Zij hebben ook een gemeenschap voor mensen met speciale noden, en werken met vrijwilligers uit Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland vooral. Ook had ik gesprek met de Duitse man van de Pakistaanse vrouw die deze associatie tien jaar geleden heeft opgericht.
Een Zwitserse vrijwilliger en een Pakistaans meisje - West & Oost komen samen in Roshni, het Licht bron: Wendy Wuyts (instagram)
Hij legde me uit dat Roshni, dat "licht betekent", een plaats is waar het Oosterse en het Westerse samenkomen. Daarom draagt het ook de slogan "Gottes ist der Orient, Gottest ist der Okzident" ("God is het Oosten, God is het Westen"), een anekdote van Goethe, een beroemde schrijver wiens naam wel eens in context van Orientalisme en Biodynamische Landbouw wordt genoemd. Het Goetheanum nabij Basel in Zwitserland is het wereldcentrum van antroposofische beweging. Niet alleen het huwelijk tussen de twee oprichters is een samensmelting van Oost en West. Ook de leer van Steiner is zeer Westers. Zo legde de Duitse vrijwilliger die al vijf jaar voor hen werkt dat ze bijvoorbeeld een discussie hadden of de koehoorns halal waren. Ook bevat de leer van Steiner heel veel verwijzingen naar het christendom. Hoe verzoen je dat met Islam? Door naar de gemeenschappelijke doelen te kijken, en niet naar de verschillen. Compassie, empathie, zorg voor elkaar, zorg voor de natuur... brengen Westerse vrijwilligers en Pakistaanse mensen met speciale zorgen, de Pakistaanse personeelsleden en boeren, Pakistaanse mensen... samen.
Organisch is nog niet echt ingeburgerd bij de Pakistaanse mens. Ik had nog een gesprek met een goede vriend wiens tante in het ziekenhuis ligt. "In het Westen moeten jullie veel gezonder zijn, want jullie hebben al die organische initiatieven," merkte hij opeens op. Ik wist niet of ik met die uitspraak akkoord ging. Mensen in het Westen zijn niet allemaal gezonder of meer bewust van wat ze eten, maar ik moet wel toegeven dat ik in een cirkel met een straal van honderd meter in Brussel meer organische winkels vind dan in heel Lahore. Toch begint de vraag te groeien. Roshni heeft veel vaste klanten die hun brood en groenten bij hen aankopen. Ook duiken initiatieven zoals de organische "Khalis Food Market" op die gezond en organisch eten promoten bij de lokale bevolking.
Ik heb de gezondheidsstatistieken van Pakistan niet bekeken, maar als ik hun dieet bekijk, denk ik dat organisch geteelde groenten en fruit wel eens een verrijkende aanvulling kan zijn naast al het vlees dat ik die maand voorgeschoteld kreeg.
In het Fotomuseum van Antwerpen bezochten een Deense vriend en een van mijn beste vriendinnen onder andere de tentoonstelling "The Enclave" van Richard Mosse. In een van mijn favoriete magazines was ik onmiddellijk aangetrokken door dit surreële landschapsfoto van Congo, waardoor ik besloot eindelijk eens dit museum te bezoeken.
Hij vond deze speciale techniek waarbij infrarood zichtbaar wordt, dat vroeger door militairen werd gebruikt om gecamoufleerde installaties terug te vinden, dat hij ideaal vond om de conflicten in het Oosten van Congo zichtbaar te maken dat bijna door de internationale media vergeten lijkt.
De kleuren zorgen voor een andere werkelijkheid, een ander perspectief, tonen onzichtbare dingen... waardoor je wanneer je door de video installatie stapt alleen maar kan zwijgen en kijken.
De video installatie zelf is ook indrukwekkend, zeker door de opstelling van de verschillende schermen en de sound design. Ik zei nog tegen mijn vriendin dat Afrika ook aanvoelt als verschillende verhalen, verschillende beelden, die allemaal op je afkomen zodat je in een droom lijkt te voelen. Zowel de inhoud als de ervaring voelden heel herkenbaar aan... en zij beaamde mijn opmerking.
Ik weet zelf niet of ik de beelden mooi moet vinden. Misschien is "bloedmooi" wel de juiste beschrijving. Mosse gaat express voor een ervaring van schoonheid, lees ik in verschillende bronnen. "Schoonheid is immers het beste kanaal voor een mens om te kunnen voelen. Het is het scherpste werktuig in de kist. Ze doen mensen zwijgen en luisteren. Wanneer je menselijk lijden mooi voorstelt - en soms is het dat ook- roept dat ethische vragen op bij de kijker. Het maakt hen verward, boos, ontredderd. En dat is fantastisch, want je wil jouw publiek juist doen nadenken over hoe beelden gemaakt en geconsumeerd worden. "
Een andere richting Tijdens mijn wereldreis was ik in Melbourne beland. Na enkele dagen in koffiebarren en sushirestaurants te hangen besloot ik om mijn hele planning over boord te gooien en een jaar in Australië te gaan werken. Ik wou voor totale vrijheid gaan. Alleen leerde ik snel dat je alleen voor een Work&Holiday visum in het buitenland kan aanmelden. Ik dacht enkele dagen na over welke bestemming. Hawaï? Door de verhalen van een Amerikaanse met wie ik in India en Nepal daarvoor had gereist was ik ook wel geïnteresseerd om in die grotten daar te leven. Of Papoea New Guinea? Ik dacht aan de uitnodiging van een vriend om hem daar te bezoeken als hij daar zou werken. Ik wist dat een bevriend koppel nu in Cambodja was, maar ik wou niet een derde wiel zijn, dus dat was ook geen optie. Ik staarde naar de bestemmingen van Qantas Airlines en dan zag ik Auckland staan. Nieuw Zeeland… Het is al jaren een droom om Nieuw Zeeland te bezoeken, maar na de verhalen van twee vrienden uit Amerika-laten we hen Lizzie en Gavin noemen- wist ik dat Nieuw Zeeland meer dan een week tussenstop verdiende. Toch boekte ik een ticket om twee weken in Nieuw Zeeland door te brengen. Ik regelde het allemaal vanuit een MacDonalds; daar had ik gratis wifi. Ik was over mijn maandelijks limiet van mijn Mastercard heen en moest de twee laatste dagen op kraantjeswater en brood van de 711 in Melbourne overleven. Op mijn laatste dag zat ik hele dag met mijn laptop in de MacDonalds en observeerde hoe de andere klanten al de hamburgers in hun mond staken, van hun milkshake slurpten en chocolade van hun vingers aflikten. Een foltering in slowmotion. Ik had alleen maar twintig dollar; juist genoeg om mijn bus naar de luchthaven te betalen. Het is een hele kwelling om zonder eten zes uur in een Macdonalds te zitten.
Aankomst in Auckland
Uiteindelijk vloog ik naar Auckland. Zodra ik in het land van kiwi’s, rugby en hobbits aankwam, wist ik dat ik over twee weken niet terug naar Australië zou vliegen. Ik verdien echt de prijs voor “meest wispelturige vrouw ter wereld”, en ik ben trots op deze prijs. Het zou blijken dat Nieuw-Zeeland me dichter naar de wortelen van Yggdrasil, van het leven, van de wereld… zou brengen dan de wildernis van Australië.
Wanneer ik in de luchthaven van Auckland langs de immigratie moest, verklaarde ik dat ik wandelschoenen die vol sporen van grond van de Himalaya in Nepal waren. Ik kreeg mijn schoenen tien minuten later -helemaal chemisch gereinigd terug-. Ja, ik was in het land van de natuur die nergens anders in de wereld meer beschermd werd dan hier. Zij hechten veel belang aan Biosecurity Risk Goods. Aangezien ze op een eiland leven, zijn ze erin geslaagd hun planten en dieren te beschermen tegen vele ziekten. Daarom mag je geen voedsel, planten en plantproducten, dieren, zuivelproducten, bodem, water of andere voorwerpen waaraan aarde is bevestigd, zoals sportschoenen, wandelschoenen en tenten... mee brengen. Je kan het aangeven aan de douane, maar waarschijnlijk komen alleen je schoenen en tent chemisch gezuiverd terug. De douanier gaf het zelfs met een glimlach terug, omdat ik mijn schoenen al had aangegeven voordat ze mijn bagage onderzochten. Ik herinnerde me dat ik veel respect en ontzag had voor deze zorg voor natuur. Ik wist onmiddellijk dat ik hier nog iets zou leren. Nadien ging ik naar een bankautomaat. Nog steeds wou mijn kaart me geen geld geven. Ik lachte met de situatie. Juist wanneer ik besluit om helemaal zonder plan verder te reizen, kreeg ik al de eerste moeilijkheid. Ik zag dit niet als een tegenslag, maar als een deel van het avontuur. Een uitdaging.
Ik besloot te liften.
Een vriendelijk koppel stopte en bracht me helemaal van de luchthaven naar het huis van Sebastian. Ik zou daar voor drie nachten couchsurfen. Couchsurfing is een manier van reizen; via een website (couchsurfing.org) kan je aan andere mensen vragen om op hun zetel, of in hun extra bed, te slapen voor een nacht, of meer. Dat is het minste wat je kan verwachten. Vaak nemen de lokale mensen je mee naar hun favoriete bars en andere plekjes. Ik was al sinds 2008 vertrouwd met deze website en organisatie, maar ik had er niet veel gebruik van gemaakt. Ik had zelf al een Poolse in mijn huis gehad, en eerder op een zetel in Kopenhagen en in Roemenië gesurfd. Op de website kan je naar de bewoners van bijvoorbeeld Auckland surfen, en dan beland je op het profiel van een persoon wiens foto of visie je aanstaat. Je leest over hun favoriete boeken, hun filosofie, hun beschrijving, wat zij willen leren of waarin zij kunnen onderwezen… Heel belangrijk is dat andere mensen, eerdere bezoekers, ook referenties kunnen achterlaten. Voor mij, een solo reizende jonge vrouw van 22, was het belangrijk te weten hoeveel en welke referenties de gastheer of gastvrouw heeft. Na een korte zoektocht op mijn computer in mijn kamer in Melbourne vond ik het profiel van Sebastian en ik was onmiddellijk aangetrokken; hij beschreef zich als een schrijvende, veganistische, ecologische piraat. Hij zei dat hij iedereen over Aroha zou leren. Ik stuurde hem een verzoek, en hij antwoordde positief.
De Roep van Rozemarijn
Nadat ik me had gesetteld in het "The Spaceship" - zo noemde hij het gebouw waarin hij en enkele anderen huisden. Volgens mij was het vroeger een brandweerkazerne-, maakte hij een gerecht met pompoenen (kiwi’s zijn dol op pompoenen, zou ik leren) en vroeg me rozemarijn plukken in een perkje van de straat. Ik wist niet hoe rozemarijn eruit zag, maar toch legde hij mij geduldig uit hoe ik het kon herkennen. Wanneer ik het plantje herkende, voelde ik iets kriebelen. Ik wou meer over planten en tuinieren leren. Tijdens het avondmaal vroeg hij mij wat mij naar Nieuw Zeeland bracht, en ik zei dat ik hier ben om een visum aan te vragen voor Australië, maar dat ik eerst wat ging rondreizen in Nieuw Zeeland. Plots dacht ik aan Lizzie, en over haar WWOOF-ervaringen in Nieuw Zeeland. Ik staarde naar de rozemarijn die niet gebruikt was, en zei dan dat ik ook aan WWOOFing ga doen. Zomaar. Uit het niets. Of misschien kwam het van veel dieper. Van een verlangen dat jaren in mij heeft geslapen en nu begint op te borrelen, zoals die modderpoelen in de reisgidsen van Nieuw-Zeeland. Ik wil meer leren over de natuur, organisch boeren en tuinieren.
bron: www.landidee.nl
Dan vroeg ik hem wat hij schreef, "want ik heb op je profiel gelezen dat je schrijft." “Ik schrijf over dingen die ik leuk vind, zoals ecologie, veganisme…” en hij begon erover te vertellen. We praten over onze interesses en over onze zoektocht naar een andere wereld. Ik wist helemaal niet zoveel over ecologie -ondanks mijn bachelor in geografie- als hij of als ik nu -bijna drie jaar later-, maar er werden al zaadjes gelegd. Hij intrigeerde mij, omdat hij een vrije persoon was. Ik wou ook zo vrij zijn. Ik wist al dat ik wispelturig en vrij was. Zoals een vlinder. Alleen dacht ik dat het in mijn betekenis iets negatiefs betekende. Ooit vroeg een vriend in België wat mijn lievelingsdier was. Ik antwoordde vlinder. Hij glimlachte en zei dat het bij mij paste. "Het is hoe je wil dat andere mensen je zien. Ik denk dat je wel wil dat mensen je zien als iemand die met de wind gaat en steeds van koers verandert, niet echt wetende wat je wil." Ik vroeg Sebastian wat zijn lievelingsdier was. Hij dacht eventjes na en zei: “De mens.” Ik lachte. Ik had deze vraag al aan tientallen personen op mijn wereldreis (en ervoor) gevraagd. Dit antwoord ik nooit eerder gehoord, maar toch vond ik het geniaal. “Wat is jouw lievelingsdier?” vroeg hij. “Ik denk… wolf,” zei ik. “Wat is je woord voor 2012?” vroeg ik. Het was 11 januari 2012. “Uh…wat een vraag... bevrijding.” “Bij mij is het… surrender. Het is ongeveer hetzelfde.” “Wat is je woord voor je leven?” vroeg hij deze keer. “Ik…. Dat is een moeilijke vraag. Mag ik hierover nadenken?” “Uiteraard,” zei hij. “Wat is jouw woord voor je leven?” “Aroha,” zei hij. “Aho...oora?” “Nee, Aroha. Dat is Maori voor absolute liefde,” zei hij. “Dat is een prachtig woord. Kan je me daar meer over vertellen? Ik herinner me dat je op je profiel iedere bezoeker belooft om daarover te leren.” Hij lachte. “Er zijn betere leermeesters dan ik die je alles over Aroha kunnen vertellen.” “Kan je het voor mij opschrijven?” Hij schreef dan in sierlijke letters op een blad in mijn reisdagboek…
